Miasto, które dwukrotnie było stolicą Polski, ale tylko przez kilka miesięcy. Miasto graniczne, w którym spotykają się Wschód i Zachód. Jedno z trzech polskich miast, w których wciąż jeżdżą trolejbusy. Prowincjonalne i przytulne, ale jednocześnie głośne i studenckie: młodzi ludzie stanowią prawie połowę jego mieszkańców. Niegdyś „żydowski Oxford”, dziś „miasto inspiracji”. Podpowiadamy, co warto zobaczyć w Lublinie, aby go zrozumieć.
Zamek Lubelski i Kaplica Trójcy Świętej
Fotografia lublininfo.com
Zamek Lubelski jest jednym z najbardziej niezwykłych zamków w Polsce. Jego obecny neogotycki wygląd z wyraźnymi elementami wpływów wschodnich przypomina nam, że miasto zawsze było i pozostaje miejscem interakcji między różnymi kulturami.
Historia zamku sięga XII wieku, kiedy to na jego miejscu powstała rezydencja kasztelana lubelskiego. Z czasem dobudowano do niej donżon obronny. Po najeździe tatarskim w 1341 r. Kazimierz Wielki nakazał wzniesienie kamiennego zamku. Szczyt jego świetności przypadł na XVI wiek, kiedy to zamek został przebudowany na rezydencję królewską w stylu renesansowym. Odbywały się tu również sejmy, na których podpisywano akt unii lubelskiej (na zamku znajduje się słynny obraz Jana Matejki poświęcony temu wydarzeniu).
W czasie II wojny światowej i okupacji zamek stał się hitlerowskim więzieniem, przez które przeszło ponad czterdzieści tysięcy osób, głównie członków ruchu oporu. Prawie wszyscy więźniowie zostali rozstrzelani lub zginęli w obozach zagłady. Po wyzwoleniu spod okupacji hitlerowskiej w sierpniu 1944 r. na zamku zorganizowano więzienie karno-śledcze o charakterze politycznym, podporządkowane władzom sowieckim, a następnie Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego. W latach 1944-1954 więziono tu około 35 tysięcy Polaków – bojowników z reżimem komunistycznym. Po likwidacji więzienia w 1954 roku zamek stał się obiektem kultury i do dziś jest główną siedzibą Muzeum Lubelskiego.
Na szczególną uwagę zasługuje Kaplica Trójcy Świętej. Została zbudowana przez Kazimierza Wielkiego, a słynne malowidła w stylu bizantyjsko-rusińskim, ukończone w 1418 roku, zostały sfinansowane przez Władysława Jagiełłę. Specjaliści dostrzegają w malowidłach wpływy nowogrodzkie, twerskie, a nawet bałkańskie. Mówią też, że Kaplica Trójcy Świętej to miejsce, w którym zachodnia architektura po raz pierwszy spotkała się z malarstwem bizantyjskim, dlatego malowidła robią tak silne wrażenie.
Adres: ul. Zamkowa 9
Stare Miasto
Fotografia lublininfo.com
„Starówkę” Lublina można nazwać architektonicznym palimpsestem, w którym epoki nakładają się jedna na drugą. Pierwsze budynki na terenie Starego Miasta pojawiły się w XIII wieku, a aktywne prace budowlane rozpoczęły się po nadaniu Lublinowi praw miejskich w 1317 roku. Wygląd centralnej części miasta uległ znaczącym zmianom w XVI wieku – po ogromnym pożarze, który zniszczył większość zabudowy, średniowieczne budynki zastąpiono renesansowymi.
Sercem Starego Miasta jest oczywiście Rynek. Na jego środku znajduje się Ratusz Staromiejski, zaprojektowany przez słynnego Dominika Merliniego, nadwornego architekta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Niegdyś był siedzibą Trybunału Koronnego, w którym szlachta rozstrzygała sprawy sądowe. Dziś mieści się w nim pałac ślubów i sala koncertowa. Wokół ratusza znajdują się kamienice, które w dawnych czasach należały do najbogatszych mieszkańców Lublina. Budynki ozdobione są charakterystycznym dla tych miejsc sgraffito. Dziś w większości z nich mieszczą się małe hotele i restauracje.
Od piwnic Ratusza rozpoczyna się Lubelska Trasa Podziemna o długości około 280 metrów. Biegnący pod Rynkiem labirynt powstał z połączenia licznych piwnic Starego Miasta, których historia sięga początków XVI wieku. Na trasie można zobaczyć makiety i historyczne panoramy Lublina, a także bohaterów miejskich legend.
Spacerując po Starym Mieście nie sposób pominąć Placu po Farze, znajdującego się w miejscu nieistniejącego już kościoła Michała Archanioła. Fundamenty świątyni zostały odkryte przez archeologów w latach 30-tych XX wieku. Pochodzący z Lublina poeta Józef Ciechowicz nazwał tę świątynię „niewidzialnym kościołem”. Warto zauważyć, że to właśnie stąd pochodzi chrzcielnica znajdująca się obecnie w Archikatedrze Lubelskiej, w której poeta został ochrzczony. Pochodzi ona z XIII-XIV wieku i uważana jest za najstarszy zabytek ruchomy w mieście. Po prawie stu latach na fundamentach kościoła zainstalowano specjalne oświetlenie, które stało się platformą dla różnych wydarzeń kulturalnych.
Ulica Rynkowa, która biegnie od Rynku i skręca w ulicę Teodora Gruela, mijając „Kamień Nieszczęścia” (sama nazwa zabytku ostrzega, by trzymać się od niego z daleka), prowadzi wprost do Wieży Trynitarskiej. Kiedyś była to wieża obronna i służyła jako dzwonnica znajdującej się tu katedry. Dziś w wieży mieści się Muzeum Arcybiskupie, a z jej tarasu widokowego roztacza się spektakularny widok na miasto.
Z Wieży Trynitarskiej można przejść ulicą Jezuicką do Wieży Bramy Krakowskiej, która przypomina o nieistniejącym już murze miejskim, który otaczał miasto. Brama, której budowa rozpoczęła się w 1341 roku z rozkazu Kazimierza Wielkiego, swoją nazwę zawdzięcza trasie z Krakowa do Wilna przez Lublin. Dziś w wieży mieści się Muzeum Historii Miasta, a w jej górnej części znajduje się kolejna platforma widokowa.
Ulicą Bramową, która następnie przechodzi w ulicę Grodzką, można dojść od ulicy Krakowskie do Bramy Grodzkiej, która również powstała w XIV wieku. Brama Grodzka była częścią średniowiecznych fortyfikacji Lublina, jednak w wyniku przebudowy przeprowadzonej w 1785 roku straciła swoją funkcję obronną i stała się zabudową mieszkalno-handlową. Przez długi czas nazywana była Bramą Żydowską, ponieważ za nią znajdowała się dzielnica żydowska, w której w czasie II wojny światowej utworzono getto. Po 1944 roku w wieży bramnej mieściła się Szkoła Sztuk Pięknych, a następnie Lubelskie Studio Teatralne. Od 1992 roku w budynku mieści się Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN.
Żydowski Lublin
Fotografia busemprzezswiat.pl
Historia Żydów w Lublinie sięga niemal 600 lat wstecz – osiedlali się tu już w drugiej połowie XIV wieku, ale pierwsza oficjalna gmina pojawiła się dopiero w 1475 roku. W XVI wieku założono Akademię Talmudyczną i otwarto drukarnię, w której drukowano książki w języku hebrajskim. Z czasem społeczność żydowska Lublina stała się jedną z najliczniejszych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i wniosła znaczący wkład w rozwój gospodarczy miasta. Miasto stało się centrum żydowskiej kultury, języka i nauki, przez co nazywane było „żydowskim Oxfordem” i „Jerozolimą Królestwa Polskiego”.
Ośrodek Brama Grodzka – Teatr NN zajmuje się zachowaniem pamięci o żydowskiej ludności Lublina. Jego pracownicy zbierają informacje o żydowskich mieszkańcach miasta – było ich czterdzieści trzy tysiące. Wystawa „Lublin. Pamięć miejsca”, którą można oglądać w siedzibie centrum. Jest ona pomyślana w formie instalacji artystycznej i przedstawia wnętrze archiwum. Spacerując po wystawie, zwiedzający oglądają fotografie, słuchają dźwięków przedwojennego Lublina i wspomnień jego mieszkańców. Foldery na półkach dostarczają informacji o konkretnych domach i ulicach. Po przejściu przez część poświęconą życiu codziennemu przedwojennej dzielnicy żydowskiej, zwiedzający wchodzą do drugiej części wystawy, która dotyczy Holokaustu.
Miasto stworzyło również Szlak Pamięci Żydów Lubelskich, który obejmuje trzynaście miejsc pamięci, takich jak kamienny obelisk na Placu Zamkowym, dawna synagoga, stary i nowy cmentarz żydowski, dawny szpital żydowski, dom sierot oraz pomnik ofiar getta.
W 2004 r. na ulicy Podzamcze, dawnej części dzielnicy żydowskiej, zainstalowano latarnię, która świeci zarówno w dzień, jak i w nocy. Symbolizuje ona ner tamid, niegasnącą świecę w synagodze, i przypomina o nieistniejącym żydowskim mieście i jego mieszkańcach.
„Dom Słów”
Fotografia lubelski.pl
Muzeum Drukarstwa Dom Słów, otwarte niedawno w 2018 roku, oferuje nie tylko wystawę stałą i wystawy czasowe, ale także seminaria, spotkania i inne wydarzenia związane z drukarstwem. Ekspozycja muzealna opowiada o strukturze drukarni i papierni, pracy zecerów, drukarzy i introligatorów, a także przybliża historię drukarni Popularna, która mieściła się tu w latach 30. XX wieku. W czasie II wojny światowej pracownicy drukarni współpracowali z podziemiem, drukując antyfaszystowskie ulotki. W 1944 r. cała załoga została aresztowana i rozstrzelana w hitlerowskim obozie Majdanek na skutek donosu gestapowców.
Historię drukarskiego oporu kontynuowała otwarta tu w 1976 r. pierwsza w Polsce podziemna drukarnia. Wystawa stała „Siła wolnego słowa – historia wolności” opowiada o niezależnym ruchu wydawniczym w okresie PPR.
Na dziedzińcu Domu Słów znajduje się instalacja artystyczna, która zmienia się co roku. Zawsze poświęcona jest jednej z bajek. W poprzednich latach odwiedzający przenieśli się do świata Czarnoksiężnika z Krainy Oz, Mumii Trolli i Alicji w Krainie Czarów.
Adres: ul. Żmigród 1
Centrum Spotkania Kultur
Fotografia edd.nid.pl
Koncepcja nowego gmachu łączącego teatr i filharmonię pojawiła się w latach 60. ubiegłego wieku. Miał on być częścią nowej, socjalistycznej dzielnicy Lublina, sąsiadującej z siedzibą Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach 70. rozpoczęto budowę, która okazała się niemożliwa do ukończenia ze względu na kryzys lat 80. ubiegłego wieku. Przez dziesięciolecia szkielet niedokończonego budynku stał więc w centrum miasta, ale wyglądał dość symbolicznie, jeśli interpretować go jako ruiny socjalistycznego porządku świata, który przeminął.
W 2009 roku międzynarodowy konkurs na rekonstrukcję budynku wygrało biuro architektoniczne Stelmach i Partnerzy, które zbudowało Muzeum Chopina w Zielonej Woli. Jak sama nazwa Centrum wskazuje, budynek został zaprojektowany jako miejsce spotkania – z innymi, z samym sobą, a także z ideą kreatywności i szeroko pojętego uczestnictwa w kulturze. Na powierzchni 25 000 metrów kwadratowych znajdują się sale koncertowe i przestrzenie widowiskowe dla przedstawień operowych i baletowych, kino, hale sportowe, klasy projektowania i mody, a także można odpocząć i zrelaksować się w wielopoziomowych ogrodach na dachu i zamówić piwo rzemieślnicze w barze.
Adres: plac Teatralny 1
Muzeum zabytkowych samochodów
Fotografia rmf24.pl
Kolekcja muzeum, stworzona dzięki staraniom jednego człowieka – Jarosława Janowskiego, liczy ponad 30 starych samochodów, wśród których znajdują się prawdziwe rarytasy – Oldsmobile z 1890 roku, Ford-T z 1916 roku, Chevrolet pick-up z 1953 roku, Bugatti Type 35 z 1927 roku, Chevrolet Corvette C3, legendarna polska Syrena 105 oraz Lublin z drewnianą karoserią. Wszystkie samochody są sprawne i regularnie biorą udział w rajdach samochodów zabytkowych. Przy każdym eksponacie znajduje się tablica informacyjna z historią danego modelu i ciekawostkami z nim związanymi. Ponieważ cała kolekcja nie mieści się na terenie muzeum, ekspozycja będzie się od czasu do czasu zmieniać.
Adres: Jana Kasprowicza 32
Muzeum Tseboulage
Fotografia lublininfo.com
Cebularz to potrawa kuchni żydowskiej, będąca pszennym plackiem posypanym pokrojoną cebulą wymieszaną z makiem. W 2007 roku został wpisany na listę polskich produktów tradycyjnych, a od sierpnia 2014 roku jest chroniony prawem Unii Europejskiej jako produkt regionalny.
Legenda głosi, że przepis na cebularz wymyśliła Żydówka o imieniu Estera, która słynęła z niezwykłej urody. Mieszkała ona w Bohotnicy, niedaleko Kazimierza Dolnego. Pewnego dnia do jej domu zawitał król Kazimierz Wielki, wracający z polowania. Kobieta, która nie miała królowi nic do zaoferowania, przygotowała ciasto drożdżowe nadziewane cebulą i makiem. Według legendy król nie mógł później zapomnieć ani ciasta, ani zaradnej gospodyni.
W Muzeum Céboulage zwiedzający poznają pochodzenie ciasta i tajniki jego przygotowania podczas interaktywnego przedstawienia z udziałem Estery i piekarza Franka. Każdy gość może spróbować swoich sił w pieczeniu i oczywiście wziąć udział w degustacji.
Adres: Szewska 4
Jezioro Zemborzyckie
Fotografia atrakcjedzieciece.pl
Koneserzy przyrody i wypoczynku z dala od miejskiego zgiełku powinni koniecznie odwiedzić Jezioro Zemborzyckie, położone w południowo-wschodniej części Lublina. Zbiornik ten, otwarty w 1974 roku, stał się jednym z najpopularniejszych miejsc wśród mieszkańców. Przyjeżdżają tu wędkarze, narciarze wodni i rodziny z dziećmi. Oferuje odwiedzającym plażę i tereny piknikowe, wypożyczalnię łodzi i kajaków. Wygodna ścieżka rowerowa prowadzi z centrum miasta do zbiornika, do którego można dojechać rowerem w 20-30 minut.
Muzeum Wsi Lubelskiej
Fotografia skansen.lublin.pl
Malowniczo położone w dolinie rzeki Ciechówki Muzeum Wsi Lubelskiej jest jednym z największych skansenów w Polsce. Znajduje się zaledwie kilka kilometrów od Starego Miasta. Na jego terenie można zobaczyć szlacheckie dworki, drewniany kościół, wiatrak, a także przespacerować się po zrekonstruowanym prowincjonalnym środkowoeuropejskim miasteczku z lat przedwojennych – z ratuszem, szkołą i mieszkaniami, w których usługi świadczył krawiec, szewc czy fryzjer. Artefakty z kolekcji muzeum dają zwiedzającym wgląd w organizację życia w minionej epoce, jej codzienne szczegóły i zwyczaje. Oprócz wystawy stałej muzeum zaprasza na wystawy czasowe, wydarzenia, festiwale i rekonstrukcje historyczne.
Adres: al. Warszawska 96
Karnawał w Sztukaterii
Fotografia lubelskierowerem.pl
Każdego lata, w ostatni weekend lipca, w Lublinie odbywa się Karnawał Sztukaterii – festiwal sztuki nowego cyrku, akrobatyki i klaunady, organizowany w mieście od 2008 roku. Festiwal zawdzięcza swoją nazwę powieści „Sztukmistrz z Lublina”, jednemu z najsłynniejszych dzieł Isaaca Bashevisa Singera, urodzonego w Polsce żydowskiego i amerykańskiego pisarza, laureata Nagrody Nobla.
Na kilka dni centrum Lublina staje się sceną dla mistrzów cyrku i ulicznych performerów z całego świata. Program obejmuje około stu występów, lekcji mistrzowskich i pokazów rodzinnych. Połykacze mieczy, akrobaci i klauni występują na ulicach, zabawiając publiczność.
Występy odbywają się w namiocie cyrkowym, na scenach teatralnych i w otwartej przestrzeni – na głównych placach Lublina (Litewskim, Łokietka, Farnym), na ulicach i w zaułkach Starego Miasta oraz w parku przy Zamku Lubelskim.
Występy uliczne można oglądać za darmo (ale można wesprzeć artystów, wrzucając banknot do ich kapelusza), podczas gdy występy w namiocie wymagają biletów. Niektóre kursy mistrzowskie należy rezerwować z wyprzedzeniem ze względu na ograniczoną liczbę uczestników. Wszystkie informacje można znaleźć na stronie festiwalu.
Lublin, któremu nigdy nie udało się zachować tytułu stolicy Polski, w 2023 roku został pierwszym polskim miastem ogłoszonym Europejską Stolicą Młodzieży. Taki tytuł przyznawany jest miastu na rok i otwiera przed nim nowe perspektywy na wiele lat. Oznacza to, że miasto nadal będzie się aktywnie rozwijać. I to jest kolejny (jedenasty) powód, aby odwiedzić Lublin i wracać do niego wielokrotnie.